Hiszpania (oficjalnie - Królestwo Hiszpanii) jest krajem suwerennym, członkiem Unii Europejskiej, oraz monarchią parlamentarną. Jej terytorium podzielone jest na 17 wspólnot autonomicznych oraz dwa miasta autonomiczne (Ceuta i Melilla), z łączną liczbą 50 prowincji. Stolicą Hiszpanii jest Madryt.
Po śmierci generała Franco w 1975, zaczął się tak zwany okres przejściowy, który zakończył się uchwaleniem obecnej Konstytucji hiszpańskiej w drodze referendum w 1978, oraz ustanowieniem obecnej monarchii parlamentarnej, w której władza jest silnie zdecentralizowana.
Obecny monarcha, Felipe VI, jest Głową Państwa oraz symbolem jego jedności i trwałości. W odróżnieniu od prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, który odgrywa ważną rolę w polityce, król w Hiszpanii króluje, ale nie rządzi. Poprzez arbitraż i moderowanie zapewnia właściwe funkcjonowanie instytucji oraz reprezentuje Królestwo Hiszpanii. Jest również naczelnym dowódcą sił zbrojnych.
Hiszpania jako nowoczesne państwo prawa, ustanowiła w swojej konstytucji podział władzy na: ustawodawczą (Kortezy Generalne: Kongres i Senat, wykonawczą (Rząd) i sądowniczą (sądy i trybunały).
Kortezy Generalne (Cortes Generales) sprawują władzę ustawodawczą (potestad legislativa) Państwa, są organem konstytucyjnym i dwuizbowym, złożonym z Kongresu Deputowanych zwanego izbą niższą, złożoną z 350 członków i Senatu zwanego izbą wyższą, złożonego z 266 senatorów. Kongres i Senat wybierane są na cztery lata. Mandat deputowanych i senatorów wygasa po upływie czterech lat od ich wyboru lub w dniu rozwiązania izb. Izby Kortezów Generalnych wspólnie sprawują władzę ustawodawczą, rozpatrują i głosują nad wnioskami, lub projektami ustaw.
Inicjatywa ustawodawcza należy do kompetencji Rządu (poprzez projekt ustawy), grup parlamentarnych z Kongresu i Senatu (poprzez wniosek ustawodawczy), autonomicznych izb ustawodawczych (również poprzez wniosek ustawodawczy), jak również, w niektórych okręgach, mieszkańców poprzez inicjatywę ludową, która przysługuje grupie obywateli liczących co najmniej 500 tysięcy osób.
Rozpatrywanie i głosowanie ma miejsce najpierw w Kongresie, a następnie w Senacie. W przypadku, gdy Senat zaproponuje poprawki do projektu ustawy, Kongres może zatwierdzić, lub odrzucić wszystkie, lub niektóre z nich zwykłą większością głosów. W podobny sposób Senat może postawić weto wobec projektu ustawy lub wniosku ustawodawczego, co spowoduje przekazanie projektu, lub wniosku z powrotem do Kongresu, który może je ratyfikować bezwzględną większością głosów, lub zwykłą większością głosów po upływie 2 miesięcy.
Ustawy uchwalone przez Kortezy Generalne, wchodzą w życie, po usankcjonowaniu i promulgowaniu przez króla, a następnie po opublikowaniu. Król jest zobowiązany do sankcjonowania i promulgacji ustawy, bez możliwości podejmowania decyzji. Ponadto, władza ustawodawcza może kontrolować działania polityczne rządu poprzez wotum zaufania (moción de censura), lub wotum nieufności (cuestión de confianza).
Siedemnaście hiszpańskich wspólnot autonomicznych posiada również władzę ustawodawczą sprawowaną przez Zgromadzenie Ustawodawcze (Asamblea Legislativa), które jest organem reprezentacji politycznej mieszkańców na poziomie autonomicznym. W przeciwieństwie do Kortezów Generalnych, wszystkie zgromadzenia są jednoizbowe. Ich członkowie wybierani są w ramach demokratycznego systemu wyborczego, poprzez tworzenie okręgów wyborczych. Kadencja członków wynosi cztery lata. Do ich zadań należy sprawowanie władzy ustawodawczej oraz nadzór nad rządem autonomicznym. Należy podkreślić, że zgromadzenia Ceuty i Melilli nie posiadają władzy ustawodawczej.
W Hiszpanii, władza sądownicza należy wyłącznie do sądów (Juzgados) i trybunałów (Tribunales) powołanych przez ustawy, które określają ich właściwość i zasady postępowania.
Sądy Hiszpańskie zorganizowane są według kryteriów materialnych, w zależności od porządku prawnego: cywilny (cilvil), karny (penal), administracyjny (contencioso-administrativo) oraz pracy lub socjalny (laboral o social), terytorialnych, według obszaru swojej działalności (gminy, okręgi sądowe, prowincje, wspólnoty autonomiczne oraz Państwo) i hierarchii, ponieważ istnieją różne instancje oraz etapy postępowania. Jednakże, wszystkie posiadają takie same uprawnienia do sądzenia i do wykonywania wyroków, każdy niezależnie od pozostałych, z pełną autonomią funkcjonalną i organiczną.
Klasyfikacja sądów jest następująca:
Wyżej wspomniane sądy są organami kolegialnymi, w których funkcję sądową sprawuje kilku urzędników.
Jeżeli chodzi o sądy w jednoosobowym składzie, na czele których stoi jeden sędzia (juez) zamiast sędziego II instancji (magistrado) wyróżniamy:
Na szczególną uwagę zasługuje Trybunał Konstytucyjny (Tribunal Constitucional), który nie wchodzi w skład władzy sądowniczej. Jest niezależny od innych, jest najwyższym interpretatorem Konstytucji i podlega tylko jej oraz Ustawie Organicznej Trybunału Konstytucyjnego. Rozciąga swoją jurysdykcję na terytorium całej Hiszpanii.
Aby utrzymać niezawisłość władzy sądowniczej w stosunku do pozostałych władz w Państwie, powołano Generalną Radę Sądowniczą (Consejo General del Podel Judicial), która jest najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości, złożonym z jednego przewodniczącego (tak samo jak w Sądzie Najwyższym), zastępcy przewodniczącego, oraz komisji złożonej z dwudziestu członków i pięciu komisji: stałej, dyscyplinarnej, analiz i sprawozdań, kwalifikacyjnej oraz budżetowej. Ich zadania obejmują wykonywanie postanowień komisji, rozpatrywanie spraw mianowań i sankcji, aż po realizację budżetu. Organ ten jest bardzo często krytykowany za upolitycznienie. Nie bez przyczyny, ponieważ jej członkowie proponowani są przez Kongres i Senat w równych częściach.
Jeżeli chodzi o władzę wykonawczą sprawuje ją Rząd. Artykuł 97 Konstytucji Hiszpanii mówi, że Rząd kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzną, administracją cywilną i wojskową oraz obroną państwa. Zatem jest odpowiedzialny za codzienne zarządzanie krajem, opracowuje i realizuje ogólną politykę zgodnie z którą powinny być wdrażane przepisy ustawowe. Tworzenie Rządu przebiega w dwóch różnych etapach. Najpierw kandydat na Przewodniczącego Rządu przekazuje swój program polityczny do rozpatrzenia Kongresowi, a następnie po zdobyciu zaufania izby i mianowaniu go przez Króla, przedstawia Królowi kandydatów na ministrów.
To, wraz z kierunkiem działań Rządu sprawia, że wewnętrzna organizacja władzy wyróżnia osobę Przewodniczącego Rządu, prawdziwego primus inter pares (pierwszy pośród równych) w systemie konstytucjonalnym. Ale nie jest jedynym organem zarządzającym w Rządzie, który składa się z czterech organów: Rady Ministrów (Consejo de Ministros), Pełnomocnych Komisji Rządowych (Comisiones Delegadas del Gobierno), Przewodniczącego Rządu (Presidente) oraz Wiceprzewodniczącego (Vicepresidente):
Rada Ministrów: jest najwyższym organem kolegialnym, który składa się z kilku członków. Przewodniczący Rządu (Presidente) zwołuje, przewodniczy i ustala porządek obrad na sesjach zwyczajnych, z których sporządza się sprawozdanie, wraz z miejscem, obecnymi oraz przyjętymi porozumieniami, etc... Sesje są tajne i decyzje, które są na nich podejmowane, zawsze wychodzą od Przewodniczącego Rządu.
Pełnomocne Komisje Rządowe: są to organy kolegialne, których zadaniem jest koordynowanie działań dotyczących tej samej kwestii przez różne ministerstwa. Do ich powołania oraz rozwiązania wymagany jest dekret królewski, który określa kto będzie sprawował funkcję przewodniczącego komisji.
Stanowisko Przewodniczącego Rządu: to najwyższy jednoosobowy organ. W Hiszpanii wybierany jest przez Parlament, choć mianuje go król. Dlatego, aby utrzymać swoje stanowisko musi mieć zaufanie Parlamentu. Ponadto, kieruje działaniami Rządu oraz koordynuje funkcjami pozostałych członków bez naruszania kompetencji i bezpośredniej odpowiedzialności ministrów w zakresie ich zarządzania. Do jego kompetencji zaliczamy: reprezentowanie Rządu; ustanawianie programu politycznego Rządu; rozwiązywanie Kongresu Deputowanych, Senatu lub Kortezów; wnoszenie o wotum zaufania; proponowanie królowi zwołania referendum konsultacyjnego; prowadzenie polityki obronnej; zwoływanie, przewodniczenie oraz ustalenie porządku obrad Rady Ministrów; podpisywanie aktów ustanowionych przez króla i poddanie ich do sankcjonowania wraz z przepisami i pozostałymi normami mającymi moc ustawy; stwierdzanie niekonstytucyjności; tworzenie, przekształcanie i uchylanie za pomocą dekretu królewskiego, departamentów ministerialnych, a także ministrów.
Stanowisko Wiceprzewodniczącego Rządu: nie jest organem niezbędnym. Może je zajmować kilku wiceprzewodniczących jak również żaden. Osoba zajmująca to stanowisko może jednocześnie sprawować funkcję ministra, jest jednocześnie wybierany i odwoływany przez króla na wniosek Przewodniczącego. Do jego zadań należy zastępowanie Przewodniczącego w przypadku podróży, choroby lub z innych powodów.
Władza wykonawcza ma również pewną władzę wykonawczą. Mianowicie może wydawać przepisy normatywne przybierające formę wspomnianych wcześniej dekretów ustawodawczych (decretos legislativos) lub dekretów (decretos leyes).
Jako przykład państwa scentralizowanego, Hiszpania charakteryzuje się wysoko rozwiniętą administracją w ujęciu ilościowym, zatrudniając dużą liczbę funkcjonariuszy i pracowników publicznych.
Z punktu widzenia terytorialnego, administracja publiczna (Administración Pública) składa się z administracji państwowej, złożonej z siedemnastu Wspólnot Autonomicznych, Prowincji oraz administracji publicznych, które tworzą administrację lokalną.
Z kolei administracje terytorialne wymienione powyżej wspierane są przez niezależne podmioty. Chodzi tu o wyspecjalizowane administracje o charakterze instrumentalnym, stworzone przez inną administrację publiczną, aby sprawowały, w sposób scentralizowany, konkretną funkcję publiczną.RENFE Krajowa Sieć Kolei Hiszpańskich (Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles) lub ADIF hiszpańskie przedsiębiorstwo państwowe odpowiedzialne za budowę oraz zarządzanie większości infrastruktury kolejowej w Hiszpanii (Administrador de Infraestructuras Ferroviarias).
Wreszcie, jako gwarancję skuteczności i zapewnienie prawidłowego funkcjonowania administracji, istnieją systemy kontroli wewnętrznej i zewnętrznej. Pierwsza odbywa się przez własne organy administracyjne, a druga przeprowadzana jest przez instytucje i organy spoza niej.
Do wewnętrznych organów kontroli administracji zaliczamy między innymi:
Poza Parlamentem i Sądami, w zakresie zewnętrznych organów warto przyjrzeć się: