1. SYSTEM ADMINISTRACYJNY.

 Hiszpania (oficjalnie - Królestwo Hiszpanii) jest krajem suwerennym, członkiem Unii Europejskiej, oraz monarchią parlamentarną. Jej terytorium podzielone jest na 17 wspólnot autonomicznych oraz dwa miasta autonomiczne (Ceuta i Melilla), z łączną liczbą 50 prowincji. Stolicą Hiszpanii jest Madryt.

 

Po śmierci generała Franco w 1975, zaczął się tak zwany okres przejściowy, który zakończył się uchwaleniem obecnej Konstytucji hiszpańskiej w drodze referendum w 1978, oraz ustanowieniem obecnej monarchii parlamentarnej, w której władza jest silnie zdecentralizowana.

 

Obecny monarcha, Felipe VI, jest Głową Państwa oraz symbolem jego jedności i trwałości. W odróżnieniu od prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, który odgrywa ważną rolę w polityce, król w Hiszpanii króluje, ale nie rządzi. Poprzez arbitraż i moderowanie zapewnia właściwe funkcjonowanie instytucji oraz reprezentuje Królestwo Hiszpanii. Jest również naczelnym dowódcą sił zbrojnych.

 

Hiszpania jako nowoczesne państwo prawa, ustanowiła w swojej konstytucji podział władzy na: ustawodawczą (Kortezy Generalne: Kongres i Senat, wykonawczą (Rząd) i sądowniczą (sądy i trybunały).

 

Kortezy Generalne (Cortes Generales) sprawują władzę ustawodawczą (potestad legislativa) Państwa, są organem konstytucyjnym i dwuizbowym, złożonym z Kongresu Deputowanych zwanego izbą niższą, złożoną z 350 członków i Senatu zwanego izbą wyższą, złożonego z 266 senatorów. Kongres i Senat wybierane są na cztery lata. Mandat deputowanych i senatorów wygasa po upływie czterech lat od ich wyboru lub w dniu rozwiązania izb. Izby Kortezów Generalnych wspólnie sprawują władzę ustawodawczą, rozpatrują i głosują nad wnioskami, lub projektami ustaw.

 

Inicjatywa ustawodawcza należy do kompetencji Rządu (poprzez projekt ustawy), grup parlamentarnych z Kongresu i Senatu (poprzez wniosek ustawodawczy), autonomicznych izb ustawodawczych (również poprzez wniosek ustawodawczy), jak również, w niektórych okręgach, mieszkańców poprzez inicjatywę ludową, która przysługuje grupie obywateli liczących co najmniej 500 tysięcy osób.

 

Rozpatrywanie i głosowanie ma miejsce najpierw w Kongresie, a następnie w Senacie. W przypadku, gdy Senat zaproponuje poprawki do projektu ustawy, Kongres może zatwierdzić, lub odrzucić wszystkie, lub niektóre z nich zwykłą większością głosów. W podobny sposób Senat może postawić weto wobec projektu ustawy lub wniosku ustawodawczego, co spowoduje przekazanie projektu, lub wniosku z powrotem do Kongresu, który może je ratyfikować bezwzględną większością głosów, lub zwykłą większością głosów po upływie 2 miesięcy.

 

Ustawy uchwalone przez Kortezy Generalne, wchodzą w życie, po usankcjonowaniu i promulgowaniu przez króla, a następnie po opublikowaniu. Król jest zobowiązany do sankcjonowania i promulgacji ustawy, bez możliwości podejmowania decyzji. Ponadto, władza ustawodawcza może kontrolować działania polityczne rządu poprzez wotum zaufania (moción de censura), lub wotum nieufności (cuestión de confianza).

 

Siedemnaście hiszpańskich wspólnot autonomicznych posiada również władzę ustawodawczą sprawowaną przez Zgromadzenie Ustawodawcze (Asamblea Legislativa), które jest organem reprezentacji politycznej mieszkańców na poziomie autonomicznym. W przeciwieństwie do Kortezów Generalnych, wszystkie zgromadzenia są jednoizbowe. Ich członkowie wybierani są w ramach demokratycznego systemu wyborczego, poprzez tworzenie okręgów wyborczych. Kadencja członków wynosi cztery lata. Do ich zadań należy sprawowanie władzy ustawodawczej oraz nadzór nad rządem autonomicznym. Należy podkreślić, że zgromadzenia Ceuty i Melilli nie posiadają władzy ustawodawczej.

 

W Hiszpanii, władza sądownicza należy wyłącznie do sądów (Juzgados) i trybunałów (Tribunales) powołanych przez ustawy, które określają ich właściwość i zasady postępowania.

 

Sądy Hiszpańskie zorganizowane są według kryteriów materialnych, w zależności od porządku prawnego: cywilny (cilvil), karny (penal), administracyjny (contencioso-administrativo) oraz pracy lub socjalny (laboral o social), terytorialnych, według obszaru swojej działalności (gminy, okręgi sądowe, prowincje, wspólnoty autonomiczne oraz Państwo) i hierarchii, ponieważ istnieją różne instancje oraz etapy postępowania. Jednakże, wszystkie posiadają takie same uprawnienia do sądzenia i do wykonywania wyroków, każdy niezależnie od pozostałych, z pełną autonomią funkcjonalną i organiczną.

 

Klasyfikacja sądów jest następująca:

• Sąd Najwyższy (Tribunal Supremo): jest naczelnym organem sądowniczym w zakresie wszystkich rodzajów postępowań oraz jest sądem najwyższej instancji.
• Sąd Krajowy (Audiencia Nacional): sąd o zasięgu krajowym, poza powództwem cywilnym, z siedzibą w Madrycie. Rozpatruje przestępstwa, które mają szczególne znaczenie, charakterystykę lub są trudne do rozwiązania przed konkretnym sądem ze względu na temat lub osobę której dotyczą. Należą do nich terroryzm, przestępstwa przeciwko Koronie, handel narkotykami na szeroką skalę, przestępstwa gospodarcze wyrządzające poważne szkody w gospodarce krajowej, przestępstwa popełnione przez Hiszpanów za granicą, a także ekstradycje i europejskie nakazy.
• Centralne Sądy Śledcze (Juzgados Centrales de Instrucción) do których należą: Sąd ds. Karnych (Juzgado de lo penal), Sąd Nadzoru Penitencjarnego (Juzgado de vigilancia penitenciaria), Sąd ds. Administracyjnych (Juzgado de lo contencioso-administrativo) i Sąd ds. Nieletnich (Juzgado de menores). Sądy ds. Karnych zajmują się łagodniejszymi przestępstwami niż Sądy Krajowe. Sądy ds. Nieletnich zajmują się przestępstwami terrorystycznymi popełnionymi przez małoletnich pomiędzy 14 a 18 rokiem życia. Sądy Nadzoru Penitencjarnego zajmują się kontrolą jurysdykcyjną więźniów, których przestępstwa rozpatruje Sąd Krajowy. Sądy ds. Administracyjnych zajmują się skargami wniesionymi przeciwko postanowieniom i rozporządzeniom wydanym przez Administrację Publiczną.
• Wyższe Trybunały Sprawiedliwości (Tribunales Superiores de Justicia): sprawują władzę sądowniczą na obszarze Wspólnot Autonomicznych i mają jurysdykcję na wszystkich pionach sądownictwa.
• Sądy Drugiej Instancji, Sądy Okręgowe (Audiencias Provinciales): to organy kolegialne, które mają jurysdykcję w sądach cywilnych i karnych na terenie prowincji w której się znajdują. Mają siedzibę w stolicy prowincji, jednakże ich oddziały mogą znajdować się poza stolicą. Zajmują się rozstrzyganiem orzeczeń sądów pierwszej instancji w danej prowincji

Wyżej wspomniane sądy są organami kolegialnymi, w których funkcję sądową sprawuje kilku urzędników.

 

Jeżeli chodzi o sądy w jednoosobowym składzie, na czele których stoi jeden sędzia (juez) zamiast sędziego II instancji (magistrado) wyróżniamy:

• Sądy ds. Cywilnych (Juzgados de lo Civil), ds. Karnych (Juzgados de lo Penal), ds. Administracyjnych (Juzgados de lo Contencioso-Administrativo), ds. Społecznych (Juzgados de lo Social) i Nadzoru Penitencjarnego (Juzgados de vigilancia penitenciaria): sprawują funkcję sądową na danym terytorium, każdy w określonym zakresie. Zajmują się sprawami w pierwszej instancji, są pierwszymi do których należy się udać z roszczeniami.
• Sądy Pierwszej Instancji oraz Śledcze (Juzgados de primera instancia e instrucción) oraz Sądy ds. Przemocy wobec Kobiet (Juzgados de violencia sobre la mujer): sądy te sprawują swoje obowiązki w okręgu sądowym, który nie ma powiązania z wcześniejszymi rozgraniczeniami terytorialnymi. Jest to granica ustanowiona przez prawo, aby rozdzielić uprawnienia pomiędzy sądy, które znajdują się na tym samym poziomie i które obejmują kilka gmin. Ze względu na konieczność i dużą ilość pracy, każdy ma jurysdykcję w konkretnym zakresie. Zajmują się również sprawami w pierwszej instancji.
• Sądy Pokoju (Juzgados de paz): to pierwszy szczebel aparatu sądowego. Znajdują się w gminach, w których nie ma Sądów Pierwszej Instancji oraz Śledczych. Na ich czele stoją osoby nie przynależące do wymiaru sprawiedliwości, będące dobrymi ludźmi i posiadające autorytet w swojej gminie. Posiadają uprawnienia w sądzie cywilnym i karnym, w których zajmują się sprawami mniejszej wagi.

Na szczególną uwagę zasługuje Trybunał Konstytucyjny (Tribunal Constitucional), który nie wchodzi w skład władzy sądowniczej. Jest niezależny od innych, jest najwyższym interpretatorem Konstytucji i podlega tylko jej oraz Ustawie Organicznej Trybunału Konstytucyjnego. Rozciąga swoją jurysdykcję na terytorium całej Hiszpanii.

 

Aby utrzymać niezawisłość władzy sądowniczej w stosunku do pozostałych władz w Państwie, powołano Generalną Radę Sądowniczą (Consejo General del Podel Judicial), która jest najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości, złożonym z jednego przewodniczącego (tak samo jak w Sądzie Najwyższym), zastępcy przewodniczącego, oraz komisji złożonej z dwudziestu członków i pięciu komisji: stałej, dyscyplinarnej, analiz i sprawozdań, kwalifikacyjnej oraz budżetowej. Ich zadania obejmują wykonywanie postanowień komisji, rozpatrywanie spraw mianowań i sankcji, aż po realizację budżetu. Organ ten jest bardzo często krytykowany za upolitycznienie. Nie bez przyczyny, ponieważ jej członkowie proponowani są przez Kongres i Senat w równych częściach.

 

Jeżeli chodzi o władzę wykonawczą sprawuje ją Rząd. Artykuł 97 Konstytucji Hiszpanii mówi, że Rząd kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzną, administracją cywilną i wojskową oraz obroną państwa. Zatem jest odpowiedzialny za codzienne zarządzanie krajem, opracowuje i realizuje ogólną politykę zgodnie z którą powinny być wdrażane przepisy ustawowe. Tworzenie Rządu przebiega w dwóch różnych etapach. Najpierw kandydat na Przewodniczącego Rządu przekazuje swój program polityczny do rozpatrzenia Kongresowi, a następnie po zdobyciu zaufania izby i mianowaniu go przez Króla, przedstawia Królowi kandydatów na ministrów.

 

To, wraz z kierunkiem działań Rządu sprawia, że wewnętrzna organizacja władzy wyróżnia osobę Przewodniczącego Rządu, prawdziwego primus inter pares (pierwszy pośród równych) w systemie konstytucjonalnym. Ale nie jest jedynym organem zarządzającym w Rządzie, który składa się z czterech organów: Rady Ministrów (Consejo de Ministros), Pełnomocnych Komisji Rządowych (Comisiones Delegadas del Gobierno), Przewodniczącego Rządu (Presidente) oraz Wiceprzewodniczącego (Vicepresidente):

 

Rada Ministrów: jest najwyższym organem kolegialnym, który składa się z kilku członków. Przewodniczący Rządu (Presidente) zwołuje, przewodniczy i ustala porządek obrad na sesjach zwyczajnych, z których sporządza się sprawozdanie, wraz z miejscem, obecnymi oraz przyjętymi porozumieniami, etc... Sesje są tajne i decyzje, które są na nich podejmowane, zawsze wychodzą od Przewodniczącego Rządu.

Pełnomocne Komisje Rządowe: są to organy kolegialne, których zadaniem jest koordynowanie działań dotyczących tej samej kwestii przez różne ministerstwa. Do ich powołania oraz rozwiązania wymagany jest dekret królewski, który określa kto będzie sprawował funkcję przewodniczącego komisji.

Stanowisko Przewodniczącego Rządu: to najwyższy jednoosobowy organ. W Hiszpanii wybierany jest przez Parlament, choć mianuje go król. Dlatego, aby utrzymać swoje stanowisko musi mieć zaufanie Parlamentu. Ponadto, kieruje działaniami Rządu oraz koordynuje funkcjami pozostałych członków bez naruszania kompetencji i bezpośredniej odpowiedzialności ministrów w zakresie ich zarządzania. Do jego kompetencji zaliczamy: reprezentowanie Rządu; ustanawianie programu politycznego Rządu; rozwiązywanie Kongresu Deputowanych, Senatu lub Kortezów; wnoszenie o wotum zaufania; proponowanie królowi zwołania referendum konsultacyjnego; prowadzenie polityki obronnej; zwoływanie, przewodniczenie oraz ustalenie porządku obrad Rady Ministrów; podpisywanie aktów ustanowionych przez króla i poddanie ich do sankcjonowania wraz z przepisami i pozostałymi normami mającymi moc ustawy; stwierdzanie niekonstytucyjności; tworzenie, przekształcanie i uchylanie za pomocą dekretu królewskiego, departamentów ministerialnych, a także ministrów.

Stanowisko Wiceprzewodniczącego Rządu: nie jest organem niezbędnym. Może je zajmować kilku wiceprzewodniczących jak również żaden. Osoba zajmująca to stanowisko może jednocześnie sprawować funkcję ministra, jest jednocześnie wybierany i odwoływany przez króla na wniosek Przewodniczącego. Do jego zadań należy zastępowanie Przewodniczącego w przypadku podróży, choroby lub z innych powodów.

 

Władza wykonawcza ma również pewną władzę wykonawczą. Mianowicie może wydawać przepisy normatywne przybierające formę wspomnianych wcześniej dekretów ustawodawczych (decretos legislativos) lub dekretów (decretos leyes).

 

Jako przykład państwa scentralizowanego, Hiszpania charakteryzuje się wysoko rozwiniętą administracją w ujęciu ilościowym, zatrudniając dużą liczbę funkcjonariuszy i pracowników publicznych.

 

Z punktu widzenia terytorialnego, administracja publiczna (Administración Pública) składa się z administracji państwowej, złożonej z siedemnastu Wspólnot Autonomicznych, Prowincji oraz administracji publicznych, które tworzą administrację lokalną.

• Centralna Administracja Publiczna (Administración General del Estado) ma pewną liczbę uprawnień, które rozciągają się na terytorium całego kraju. Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, że jest to terytorialna administracja publiczna utożsamiana z władzą wykonawczą, odpowiedzialną za usługi oraz działania publiczne niezbędne do istnienia wspólnoty narodowej na terenie całego kraju.
• Administracje autonomiczne (administraciones autonómicas): administracje z siedemnastu wspólnot autonomicznych oraz dwóch miast autonomicznych Ceuty i Melilli, które rozciągają swoje wpływy na poszczególne wspólnoty w których mają władzę ustawodawczą. Podział kompetencji między nimi a państwem regulowany jest na podstawie artykułu 148 i 149 hiszpańskiej konstytucji.
• Wreszcie administracje lokalne (administraciones locales), które podzielone są na kilka rodzajów: 50 prowincji (provincias), z której każda posiada własną radę, ponad 8000 gmin (municipios) wraz ze swoimi organami zarządzającymi zwanymi Ayuntamientos (urzędy miasta), i właściwe dla Balearów i Wysp Kanaryjskich (Cabildo i Consejo). Istnieją również inne organy lokalne takie jak gminy, okręgi (comarcas), obszary metropolitalne (áreas metropolitanas) oraz mniejsze samorządy lokalne (entidades locales menores).

Z kolei administracje terytorialne wymienione powyżej wspierane są przez niezależne podmioty. Chodzi tu o wyspecjalizowane administracje o charakterze instrumentalnym, stworzone przez inną administrację publiczną, aby sprawowały, w sposób scentralizowany, konkretną funkcję publiczną.RENFE Krajowa Sieć Kolei Hiszpańskich (Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles) lub ADIF hiszpańskie przedsiębiorstwo państwowe odpowiedzialne za budowę oraz zarządzanie większości infrastruktury kolejowej w Hiszpanii (Administrador de Infraestructuras Ferroviarias).

 

Wreszcie, jako gwarancję skuteczności i zapewnienie prawidłowego funkcjonowania administracji, istnieją systemy kontroli wewnętrznej i zewnętrznej. Pierwsza odbywa się przez własne organy administracyjne, a druga przeprowadzana jest przez instytucje i organy spoza niej.

 

Do wewnętrznych organów kontroli administracji zaliczamy między innymi:

• Intervención General de la Administración del Estado (ogólna interwencja administracji państwowej): jest to wewnętrzny organ zarządzania gospodarczego i finansowego całego sektora państwowego. Dlatego też, kontroluje nie tylko administrację państwową w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale także inne instytucje publiczne państwa, takie jak podmioty prywatne, które znajdują się wewnątrz orbity państwowej. Podlega Ministerstwu Gospodarki (Ministerio de Economía). Liczy się z centralnymi urzędami, które zazwyczaj składają się z Dyrekcji Generalnej wewnątrz Ministerstwa Gospodarki oraz kontrolami delegowanymi, które występują w każdej jednostce administracyjnej w której podejmuje się decyzje dotyczące wydatków publicznych.
• Inspecciones de servicios (kontrole usług): są również organami administracyjnymi państwa, które nadzorują całą działalność organów zarządzających w celu zapewnienia optymalnego funkcjonowania. Kontrola ogranicza się nie tylko do kontroli gospodarczej i księgowej, ale jest kontrolą ogólną całej działalności.

Poza Parlamentem i Sądami, w zakresie zewnętrznych organów warto przyjrzeć się:

• Trybunałowi Obrachunkowemu (Tribunal de Cuentas): jest regulowany artykułem 136 Konstytucji oraz Ustawą Organiczną 2/1982 z dnia 12 maja. Obok ustawy organicznej należy również uwzględnić ustawę 7/1988 z dnia 5 kwietnia o Trybunale Obrachunkowym. Jest organem pomocniczym Kortezów Generalnych, wykonującym zewnętrzne kontrole dla administracji. Ponadto kontrola Trybunału Obrachunkowego, która zazwyczaj jest kontrolą następczą, dotyczy księgowości i finansów o charakterze gospodarczym. Zakres jego działania nie ogranicza się wyłącznie do sektora publicznego, ale również rozciąga się na Wspólnoty Autonomiczne oraz organy lokalne. Nie stanowi to jednak przeszkody, aby Wspólnoty Autonomiczne stworzyły swoje własne niezależne Trybunały Obrachunkowe.
• Obrońca Ludu (Defensor del Pueblo): jest instytucją pochodzącą ze Szwecji, która została zaimportowana przez wiele krajów. Możemy go zdefiniować jako wysokiego komisarza Kortezów Generalnych, który broni podstawowych praw konstytucyjnych obywateli, i którego podstawową kompetencją jest monitorowanie działania administracji. Jest regulowany artykułem 54 Konstytucji, Ustawą Organiczną 3/1981 z dnia 6 kwietnia o Obrońcy Ludu oraz rozporządzeniem z 1983. Obrońca Ludu zajmuje się kwestiami odnoszącymi się do administracji, gdy łamane są podstawowe prawa. Wspólnoty Autonomiczne, takie jak Castilla y León również stworzyły na swoich terenach niezależnego Obrońcę Ludu, zwanego Procurador del Común. Obrońca Ludu, na poziomie krajowym, powoływany jest przez Kortezy Generalne na okres 5 lat. Na początku wymagana jest większość 3/5 zarówno Kongresu Deputowanych jak i Senatu. Jeżeli ta większość nie zostanie osiągnięta, wystarczy większość bezwzględna Kongresu Deputowanych. Jego pracę wspomaga dwóch zastępców, którym może przekazać swoje zadania. Konkretnie, Obrońca Ludu rozpatruje skargi obywateli przedstawione mu przez obywateli lub z urzędu, przeprowadzając dochodzenie tych, które wydają się mu odpowiednie. W razie dochodzenia, zgodnie z prawem, wszystkie władze publiczne zobowiązane są do współpracy z Obrońcą Ludu. Po przeprowadzeniu dochodzenia, Obrońca Ludu może przedstawić różnym organom administracji polecenia lub zalecenia, które wydają się mu odpowiednie. Osobiście nie może uchylić przepisu, lub unieważnić aktu administracyjnego, ale może natomiast poinformować Prokuratora Generalnego o czynach, które uważa za przestępstwo, aby ten podjął działania. Co roku musi przedkładać sprawozdanie ze swojej działalności oraz jest uprawniony do wnoszenia skargi na niekonstytucyjność (recurso de inconstitucionalidad) i skarg konstytucyjnych (recurso de amparo).